Kim jest opiekun faktyczny i jaki ma zakres uprawnień

4 października 2020

Przepisy ustawy lekarskiej posługują się niejednokrotnie pojęciem opiekuna faktycznego. Ustawa ta nałożyła na Ciebie w określonych sytuacjach obowiązek informowania opiekuna faktycznego o sytuacji zdrowotnej pacjenta. W tym poście opowiem Ci, kto jest opiekunem faktycznym i jaki ma zakres uprawnień w procesie udzielania świadczeń zdrowotnych.

Pojęcie opiekuna faktycznego

Pojęcie opiekuna faktycznego jest prawnie uregulowane. Definicja tego pojęcia została zawarta w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta:

Opiekunem faktycznym jest osoba sprawująca, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga.

Aby można było danej osobie nadać miano opiekuna faktycznego, muszą być spełnione łącznie 3 warunki:

Osoba sprawuje stałą opiekę nad pacjentem.
Pacjent wymaga pieczy ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny.
Opieka nad pacjentem jest wykonywana bez obowiązku ustawowego.

Definicja opiekuna faktycznego została słusznie skrytykowana w literaturze prawniczej, ponieważ sformułowanie „bez obowiązku ustawowego” wyklucza możliwość przyznania statusu opiekuna faktycznego osobie, na której ciąży ustawowy obowiązek sprawowania opieki nad pacjentem, np. małżonkowi. W praktyce dochodzi do kuriozalnych sytuacji, bo małżonek pacjenta nie spełnia kryteriów i nie może zostać poinformowany o konieczności rozszerzenia pola operacyjnego.

Opiekunem faktycznym nie jest osoba, która zaopiekowała się pacjentem doraźnie – np. jednorazowo podwiozła chorego do lekarza, bo brak jest wówczas elementu „stałej opieki”. Najczęściej ze stałą opieką mamy do czynienia w przypadku osób starszych, niepełnosprawnych albo małoletnich.

Kto jest opiekunem faktycznym?

Na podstawie przytoczonej definicji za opiekuna faktycznego można uznać:

osobę niespokrewnioną, np. sąsiadkę, wychowawcę na koloniach
dalekich krewnych,

dziadków względem niepełnoletnich wnuków,
osoby żyjące w nieformalnych związkach (konkubentów),
pełnoletniego wnuka mieszkajacego z dziadkiem – względem dziadka,
pełnoletnie rodzeństwo,
osobę zatrudnioną do opieki nad seniorem,
pracowników domów spokojnej starości.

Opiekunami faktycznymi nie są osoby zobowiązane do opieki na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Nie będą więc nimi małżonkowie względem siebie, dzieci względem rodziców, bo obowiązek wzajemnej opieki wynika z przepisów ustawowych.

Czy babcia jest opiekunem faktycznym?

Tak, babcia lub dziadek może być opiekunem faktycznym dziecka. Jest nim bowiem osoba, która rzeczywiście się małoletnim opiekuje. Będą to często dziadkowie, np. w sytuacji, gdy oboje rodzice pracują za granicą.

Jaki jest zakres decyzyjny opiekuna faktycznego?

Zakres decyzyjny opiekuna faktycznego na udzielanie pacjentowi świadczeń zdrowotnych jest bardzo znikomy. Może on tylko wyrazić zgodę na przeprowadzenie badania, jeżeli zachodzi konieczność jego wykonania. Chodzi tutaj o tzw. zwykłe świadczenia zdrowotne, badania rutynowe, niestwarzające jakiegokolwiek ryzyka dla pacjenta.

Jeżeli zachodzi potrzeba przeprowadzenia badania pacjenta małoletniego lub niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody, a nie ma przedstawiciela ustawowego (w ogóle) lub porozumienie się z nim jest niemożliwe, to zgodę na przeprowadzenie badania może wyrazić opiekun faktyczny. Przed wyrażeniem zgody na badanie opiekun faktyczny jest uprawniony do uzyskania informacji medycznych.

Opiekun faktyczny może odmówić zgody na badanie osoby, nad którą sprawuje pieczę.

Czy opiekun faktyczny może wyrazić zgodę na TK, MR z kontrastem?

Opiekun faktyczny nie może wyrazić zgody na metodę diagnostyczną (badanie) stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, nawet jeżeli dana metoda medyczna uznawana jest za badanie.

Jeżeli zachodzi potrzeba wykonania operacji albo zastosowania metody diagnostycznej lub leczniczej o podwyższonym ryzyku, opiekun faktyczny nie ma prawa do wyrażenia zgody lub sprzeciwu na wykonanie takiego zabiegu. Jeżeli pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego albo nie można się z nim porozumieć, zgodę na operację lub czynności o podwyższonym ryzyku może wyrazić jedynie sąd opiekuńczy.

Kiedy i o czym musisz poinformować opiekuna faktycznego?

Opiekuna faktycznego pacjenta (o ile pacjent takiego opiekuna posiada) musisz poinformować w szczególności:

o celu i zakresie badania przed wyrażeniem przez niego zgody na badanie pacjenta małoletniego lub niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody (art. 32 ust. 3 ustawy lekarskiej);
o wykonaniu operacji albo zastosowaniu metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższonego ryzyko dla pacjenta bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź zgody sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia (art. 34 ust.7 ustawy);
o rozszerzeniu pola operacyjnego, jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu wystąpiły okoliczności nieprzewidziane, a ich nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała, ciężkim rozstrojem zdrowia a nie było możliwości uzyskania zgody pacjenta (art. 35 ust. 2);
o zamiarze odstąpienia od leczenia pacjenta. Uprzedzenie o odstąpieniu powinno być dokonane dostatecznie wcześnie. Dodatkowo należy wskazać opiekunowi realne możliwości uzyskania świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym (art. 38 ust. 2).

Czy opiekun faktyczny może mieć dostęp do dokumentacji medycznej pacjenta?

Opiekun faktyczny może mieć dostęp do dokumentacji medycznej pacjenta tylko wtedy, gdy jest osobą wyraźnie upoważnioną przez pacjenta do takiej czynności.

Mając świadomość, kim jest opiekun faktyczny oraz jakie prawa mu przysługują, podejmujesz trafne decyzje w obszarze informowania go o sytuacji zdrowotnej pacjenta.

Przeczytaj dlaczego informowanie pacjenta o ryzykach jest koniecznością albo może zainteresuje Cię kto decyduje o leczeniu pacjent czy lekarz.