Czy chroni Cię klauzula dobrego Samarytanina

8 stycznia 2021

Miała zapewnić bezpieczeństwo prawne lekarzom i innym członkom personelu medycznego z poświęceniem walczącym z pandemią. Miała stworzyć koło ratunkowe dla osób, które walczą z covidem i popełnią nieumyślny błąd medyczny. Czy klauzula spełni pokładane w niej nadzieje? Przeczytaj, kto i w jakich okolicznościach może z niej skorzystać. Dowiedz się, czy klauzula dobrego Samarytanina chroni i Ciebie.

Do przestrzeni prawnej przepisy o klauzuli dobrego Samarytanina zostały wprowadzone ustawą*, która obowiązuje od 29 października 2020 r. Założenia były dobre. A jak wyszło? Przekonajmy się i rozłóżmy klauzulę na czynniki pierwsze.

Co miała spowodować gwarancja

Zgodnie z klauzulą dobrego Samarytanina nie popełnia przestępstwa wymienionego w ustawie ten, kto w okresie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, udzielając świadczeń zdrowotnych na konkretnych podstawach ustawowych, w ramach rozpoznawania lub leczenia COVID-19, i działając w szczególnych okolicznościach dopuszcza się czynu zabronionego, chyba że spowodowany skutek był wynikiem rażącego niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach.

Jak z powyższego wynika, klauzula ma spowodować bezpieczeństwo karne i uchronić jedynie od odpowiedzialności karnej. Nie dotyczy ona odpowiedzialności cywilnej i zawodowej.

Jakich przestępstw dotyczy klauzula

Klauzula dotyczy nieumyślnych przestępstw, za które lekarz nie będzie odpowiadał. Chodzi o przepisy, na podstawie których stawiane są zarzuty lekarzom, jeżeli zostanie popełniony błąd medyczny. Z tych artykułów lekarze są skazywani. Klauzulą objęte są wyłącznie nastepujące artykuły:

nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka (art. 155 kk),
nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 § 2 kk),
nieumyślne naruszenie czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia (art. 157 § 3 kk),
nieumyślne narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo uszczerbku na zdrowiu (art. 160 § 3 kk) .

Klauzula wyłącza możliwość ukarania za wyżej wymienione przestępstwa, jeżeli spełnione są inne warunki z tej klauzuli. Jakie to warunki?

Warunki skorzystania z klauzuli

Klauzulę można zastosować, jeżeli:

czyn został popełniony w okresie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii,
czyn został popełniony w ramach rozpoznawania lub leczenia COVID-19,
czyn został popełniony podczas działania w szczególnych okolicznościach,
czyn nie był wynikiem rażącego niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach.

Zakres stosowania klauzuli jest bardzo ograniczony. Brany jest pod uwagę tylko okres epidemii i tylko przypadki leczenia lub rozpoznawania COVID-19. Nie ma znaczenia, czy pacjent jest hospitalizowany w szpitalu jednoimiennym czy nie, i czy w ogóle jest hospitalizowany. Istotne jest, aby leczenie było związane z rzeczonym rozpoznaniem.

Klauzula nie obejmuje przypadków związanych z nienależytym leczeniem innym niż covidowe. Nie obejmuje sytuacji, kiedy np. przepracowany, wyczerpany lekarz POZ w warunkach epidemii popełnia błąd diagnostyczny, bo nie rozpoznaje zawału u pacjenta niecovidowego.

Jeżeli pojawi się zapalenie płuc, ale niezwiązane z covidem, klauzula również nie będzie miała zastosowania. Lekarze i inni członkowie personelu medycznego będą podlegać pełnej odpowiedzialności. To maksymalne ograniczenie stosowania tego przepisu.

Działanie w szczególnych okolicznościach

Wątpliwości wywołuje zapis „podczas działania w szczególnych okolicznościach”. Jest to kolejne zawężenie stosowania przepisu. Czy samo to, że lekarze walczą z epidemią nie jest już szczególną okolicznością? Może taką szczególną okolicznością będzie dopiero skierowanie przez wojewodę do pracy z pandemią? Czy też wystarczy, że lekarz ma pod swoją opieką np. stu pacjentów? Nie wiadomo.

Rażące niezachowanie ostrożności jest stwierdzeniem bardzo nieostrym. Jako przykład może posłużyć sytuacja, kiedy u pacjenta występują ewidentne objawy COVID-19, a lekarz zaniechał diagnozowania go w tym kierunku i pacjent umiera.

Klauzula będzie miała zastosowanie do postępowania lekarza, który niezgodnie z aktualną wiedzą medyczną nie postawił rozpoznania pacjenta chorego na COVID-19 i nie podjął decyzji o skierowaniu do szpitala na tlenoterapię, mimo że była ona wskazana. Taki lekarz będzie musiał jednak wykazać:

że do błędu doszło, ponieważ działał w szczególnych okolicznościach, np. po kilkunastu godzinach pracy przyjmował pacjentów, działając w ten sposób z powodu braków kadrowych/lokalowych, ponad dopuszczalne normy. Szczególne warunki niekoniecznie muszą leżeć po stronie szpitala czy POZ, mogą też być systemowe;
że pogorszenie stanu pacjenta nie było wynikiem rażącego niezachowania wymaganej ostrożności.

Kto może skorzystać z dobrodziejstwa klauzuli

Z klauzuli mogą skorzystać:

lekarze i lekarze dentyści, również w trakcie specjalizacji;
pielęgniarki i położne;
felczerzy;
ratownicy medyczni;
inne osoby udzielające świadczeń zdrowotnych na podstawie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r.** Będą to diagności laboratoryjni albo fizjoterapeuci, jeżeli podpisano z nimi umowę na wykonywanie świadczeń zdrowotnych i zostali skierowani do pracy przy zwalczaniu epidemii.

Jeżeli osoba nie udziela świadczeń zdrowotnych, tj. nie podejmuje w szczególności działań służących zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia, nie będzie mogła skorzystać z klauzuli.

Przepis nie wyklucza ścigania karnego, a więc wizyty w prokuraturze. Jeżeli pacjent złoży zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, to prokurator będzie musiał zbadać wszystkie okoliczności sprawy. Będzie zobowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego. Będzie musiał przesłuchać lekarza i innych świadków, zgromadzić dokumentację medyczną, zasięgnąć opinii biegłych. W następstwie tych czynności, prokurator lub sąd będzie ustalał czy doszło do popełnienia czynu zabronionego. Jeżeli tak, to czy doszło do niego w szczególnych okolicznościach i czy skutek nie był wynikiem rażącego niezachowania wymaganej ostrożności.

Wówczas dopiero może zdecydować, czy lekarz będzie podlegał odpowiedzialności karnej czy nie. Jeżeli warunki zostaną spełnione, lekarz nie będzie odpowiadał, bo zostanie objęty ochroną wynikającą z klauzuli.

Analiza przypadku

Pacjentowi lat 72, z temperaturą 38,5 C, lekarz POZ-tu udziela teleporady, stwierdza zapalenie gardła i przepisuje antybiotyk. Mimo wdrożonego leczenia temperatura nie spada, pacjent czuje się gorzej. Kolejna teleporada nic nowego nie wnosi, a stan zdrowia mężczyzny pogarsza się. Pacjent nie dostaje skierowania na test. Po kilku dniach zostaje zabrany przez pogotowie do szpitala. Tam stwierdza się u niego zapalenie płuc, a test na COVID-19 jest dodatni. Pacjent po kilku dniach umiera.

Czy lekarz, w postępowaniu karnym, będzie mógł powołać się na klauzulę dobrego Samarytanina?

Lekarz nie działał w szczególnych okolicznościach, osobiste zbadanie pacjenta było możliwe.
Błąd diagnostyczny i terapeutyczny był wynikiem rażącego niezachowania ostrożności wymaganej w danych warunkach, bo lekarz mógł i powinien postawić podejrzenie zakażenia wirusem ze względu na objawy zgłaszane przez pacjenta i powinien skierować go na test.

Nie da się z góry określić, w jakiej sytuacji lekarz będzie ponosił odpowiedzialność karną za nieumyślny błąd medyczny. Spełnienie warunków skorzystania z klauzuli będzie zawsze zależne od konkretnych okoliczności, a oceny każdego indywidualnego przypadku będzie dokonywał prokurator lub sąd. Każdy przypadek zostanie oceniony przez konkretnego człowieka. Czy będzie on stosował wykładnię literalną czy rozszerzającą?

Nieostry przepis, nasycony tyloma niedookreślonymi, ocennymi sformułowaniami, powoduje, że prawnicy zadają sobie pytanie, czy jest on w ogóle do zastosowania. W mojej ocenie klauzula dobrego Samarytanina daje lekarzom niewystarczającą ochronę prawną. Ustawodawca rzucił medykom szalupę, ale wydaje się być ona dziurawa.

Czy wiesz już wszystko o teleporadach? Zobacz co musisz wiedzieć o teleporadach.

*art.24 Ustawy z dnia 28 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19.

**Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Przeczytaj jak udostępniać dokumentację medyczną w okresie pandemii.