Czy możesz leczyć, wykraczając poza zakres swojej specjalizacji

23 stycznia 2021

Chirurdzy ogólni wykonują operacje z zakresu chirurgii naczyniowej albo chirurgii plastycznej. Stomatolodzy bez specjalizacji zajmują się periodontologią lub ortodoncją. Przeczytaj, czy lekarz może udzielać świadczeń zdrowotnych z zakresu określonej dziedziny medycyny bez posiadania specjalizacji z tej dziedziny.

Obecnie wyróżniamy 77 specjalizacji lekarskich i 9 lekarsko-dentystycznych. Dużo? Medycyna rozwija się niezwykle dynamicznie, specjalizacje będą się zawężać i będzie ich jeszcze więcej. Czy – chcąc udzielać specjalistycznych świadczeń medycznych – musisz legitymować się tytułem specjalisty?

Co na to przepisy prawa

Definicja legalna czynności zawodowej wynika z ustawy lekarskiej, zgodnie z którą wykonywanie zawodu lekarza polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, w szczególności: badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich (art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty).

Analogiczna regulacja dotyczy lekarzy dentystów, z tym że zakres świadczeń ograniczony jest do chorób zębów, jamy ustnej, części twarzowej czaszki oraz okolic przyległych.

W przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii lekarz dentysta może udzielać świadczeń zdrowotnych zastrzeżonych dla lekarza.

Wymagane kwalifikacje

Wykonywać zawód lekarza może tylko osoba posiadająca wymagane kwalifikacje. Mają być one potwierdzone odpowiednimi dokumentami.

Nie jest jasne, do czego odnosi się ten przepis. Czy wymagane kwalifikacje obejmują tylko ogólny warunek bycia lekarzem, czy do wymaganych kwalifikacji należy posiadanie specjalizacji odpowiadającej rodzajowi udzielanego świadczenia zdrowotnego, a odpowiednie dokumenty to, poza prawem wykonywania zawodu, dyplom ukończenia specjalizacji.

W nauce prawa medycznego przyjmuje się, że sformułowanie wymagane kwalifikacje obejmuje tylko ogólny warunek bycia lekarzem a odpowiednie dokumenty potwierdzające kwalifikacje lekarzy to dyplom, świadectwo złożenia z wynikiem pozytywnym LEK lub LDEK, prawo wykonywania zawodu lekarza lub prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty.

Istnieją jednak czynności zastrzeżone tylko dla lekarzy posiadających specjalizację, w szczególności:

orzekania w zakresie chorób zawodowych może podjąć się lekarz posiadający określone specjalizacje, np. z medycyny pracy;
w podmiocie leczniczym świadczenia zdrowotne z zakresu anestezji, polegające na wykonywaniu znieczulenia ogólnego oraz znieczulenia regionalnego zewnątrz-oponowego i podpajęczynówkowego, mogą być udzielane wyłącznie przez lekarza specjalistę anestezjologii i intensywnej terapii.

Wskazania aktualnej wiedzy medycznej

Wymagania, jakie prawo stawia lekarzom w trakcie wykonywania zawodu, wynikają z ustawy. Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód:

zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej;
zgodnie z dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób;
zgodnie z zasadami etyki zawodowej;
z należytą starannością.

Zwróć uwagę na wymóg wykonywania zawodu zgodnie z aktualną wiedzą medyczną. Z powyższego wynika, że musisz posiadać i stosować wiedzę medyczną, a zatem wiedzę wyspecjalizowaną z zakresu nauk medycznych. Z uwagi na to, że medycyna jest bardzo rozległą dziedziną wiedzy i błyskawicznie się rozwija, poprzestanie na uzyskaniu prawa wykonywania zawodu jest niewystarczające. Wiedza musi być aktualna, co oznacza wiedzę obowiązującą obecnie. W mojej ocenie obowiązek posiadania aktualnej wiedzy medycznej można będzie uznać za spełniony po odbyciu szkolenia specjalizacyjnego i złożeniu egzaminu specjalizacyjnego (PES). Do tego należy dołączyć ustawiczne kształcenie.

Posiadanie specjalizacji wyznacznikiem umiejętności zawodowych

Na to, jak istotna w procesie udzielania świadczeń zdrowotnych jest specjalizacja, zwrócił uwagę Sąd Najwyższy. W uzasadnieniu wyroku ( 10.02.2010 r. V CSK 287/09) stwierdził:

(…) właściwy poziom fachowości wyznaczają kwalifikacje: specjalizacja, stopień naukowy, posiadane doświadczenie ogólne i przy wykonywaniu określonych zabiegów medycznych, charakter i zakres dokształcania się w pogłębianiu wiedzy medycznej i poznawaniu nowych metod leczenia (…).

Są lekarze, którzy bez specjalizacji prowadzą trudne terapie zgodnie ze standardami wykonywania zawodu. Nie można wówczas wykluczyć innych sposobów potwierdzenia posiadania przez lekarza aktualnej wiedzy medycznej i wysokospecjalistycznych umiejętności. Można wtedy wykazać, że lekarz zdobył wiedzę na kursach, stażach, szkoleniach i udokumentować ten fakt posiadanymi dyplomami, certyfikatami.

Jeżeli nie masz specjalizacji warto rozważyć, przed udzieleniem świadczenia, konsultację z lekarzem specjalistą z dziedziny, z której świadczenie ma zostać wykonane lub zwołanie konsylium lekarskiego. Wynika to wprost z art. 37 ustawy lekarskiej, zgodnie z którym w razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych lekarz z własnej inicjatywy bądź na wniosek pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, jeżeli uzna to za uzasadnione w świetle wymagań wiedzy medycznej, powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie.

Przepisy te korespondują z wytycznymi Kodeksu Etyki Lekarskiej: Lekarz nie powinien wykraczać poza swoje umiejętności zawodowe przy wykonywaniu czynności diagnostycznych, zapobiegawczych, leczniczych i orzeczniczych. Jeżeli badanie, leczenie i orzekanie przewyższa umiejętności lekarza, wówczas winien on zwrócić się do bardziej kompetentnego kolegi. Nie dotyczy to nagłych wypadków i ciężkich zachorowań, gdy zwłoka może zagrażać zdrowiu i życiu chorego (art. 11 KEL).

Działanie bardzo ryzykowne

Choć przepisy nie zawierają ustawowego zakazu udzielania przez lekarza świadczeń medycznych poza zakresem uzyskanej specjalizacji, to wielu prawników uważa, że jest to działanie bardzo ryzykowne. Moim zdaniem jest to stąpanie po polu minowym. Nic Ci nie grozi, dopóki nie wejdziesz na minę, a miną tą jest niepowodzenie w leczeniu.

Jeżeli dochodzi do niepowodzenia w leczeniu, pacjent, występując na drogę sądową, często zarzuca, że lekarz dokonał interwencji medycznej, wykraczając poza zakres posiadanej specjalizacji. W toku procesu lekarskiego sąd może badać:

czy lekarz przekroczył swoje kompetencje wynikające z kwalifikacji,
czy lekarz mógł i powinien podejmować się samodzielnego leczenia pacjenta,
czy zakres podjętego leczenia wykraczał poza aktualną wiedzę medyczną lub umiejętności praktyczne lekarza.

Postępowanie w danej sytuacji sąd ocenia z uwzględnieniem całokształtu okoliczności istniejących w chwili prowadzenia terapii lub wykonania zabiegu, a zwłaszcza tych danych, którymi lekarz dysponował lub mógł dysponować, mając na uwadze wymagania aktualnej wiedzy i nauki medycznej oraz powszechnie przyjętej praktyki lekarskiej. Jeżeli zachowanie lekarza odbiega na niekorzyść od przyjętego abstrakcyjnego wzorca postępowania, przemawia to za jego winą w razie wyrządzenia szkody.

Lekarz może ponosić odpowiedzialność prawną wówczas, gdy zostanie wykazana wina – czyli udowodni się, że udzielał świadczeń zdrowotnych niezgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej oraz z naruszeniem zasad należytej staranności. Sąd może przyjąć, że podjęcie się interwencji medycznej wymagającej specjalnych kwalifikacji stanowi winę lekarza, chyba że zwłoka wynikająca z braku specjalisty w danym czasie skutkowałaby dla pacjenta ujemnymi następstwami.

Wnioski płynące nie tylko z orzecznictwa

Posiadanie specjalizacji nie jest warunkiem wykonywania zawodu lekarza czy lekarza dentysty. Stanowi dowód, że lekarz uzyskał wysokie kwalifikacje w określonej dziedzinie medycyny. Jest także formalnym warunkiem zajmowania niektórych stanowisk i pełnienia funkcji, np. ordynatora, konsultanta krajowego czy wojewódzkiego, lekarza sądowego, członka różnych komisji i zespołów egzaminacyjnych działających w obszarze ochrony zdrowia.Stanowisko to potwierdza judykatura. (wyr. SA w Krakowie z 14.01.2014 r., I ACa 1348/13)

Mimo że nie ma zakazu udzielania specjalistycznych świadczeń medycznych bez posiadania specjalizacji kierunkowej, to jest to działanie ryzykowne. Może skutkować odpowiedzialnością zawodową, cywilną i karną.

Przeczytaj i dowiedz się, czy chroni Cię klauzula dobrego Samarytanina.

W każdym indywidualnym przypadku powinieneś rozważyć, czy posiadasz w danym zakresie aktualną wiedzę medyczną i potrzebne umiejętności praktyczne.

Eliza Jurgielaniec, radca prawny