Kiedy można leczyć pacjenta bez jego zgody

22 listopada 2020

Prędzej czy później możesz znaleźć się w sytuacji, w której pacjent będzie wymagał niezwłocznej pomocy lekarskiej. Konieczna będzie interwencja medyczna, a pacjent ze względu na stan zdrowia lub wiek nie będzie mógł wyrazić zgody. Przeczytaj i dowiedz się, kiedy możesz leczyć pacjenta bez jego zgody. Sprawdź, co o tym mówią przepisy i zawsze rób to zgodnie z prawem.

Poznaj sytuacje, w których ustawa lekarska zezwala na leczenie bez zgody pacjenta lub innej uprawnionej osoby.

Przepisy pozwalające na działanie lekarza bez zgody dotyczą sytuacji nagłych, w których występuje konieczność udzielenia pomocy lekarskiej. Są to przypadki uregulowane w art. 33, 34 ust. 7 i art. 35 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Zaznaczę, że przepisy te z powodu braku spójności i klarowności są przedmiotem licznej krytyki.

Działanie lekarza w stanach nagłych (w sytuacji niezwłoczności)

Badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym (art. 33 ust.1).

Ustawa lekarska pozwala lekarzowi na leczenie, wtedy gdy:

w sytuacji nagłej pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej,
ze względu na stan zdrowia lub wiek (małoletni) pacjent nie może wyrazić zgody,
jednocześnie nie można skontaktować się z ewentualnym przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym.

Pamiętaj, że opiekun faktyczny może wyrazić zgodę tylko na badanie. Szerzej na temat opiekuna faktycznego pisałam w poście: Kim jest opiekun faktyczny i jaki ma zakres uprawnień.

Przedstawiciela ustawowego mają pacjenci małoletni i ubezwłasnowolnieni.

Pacjent nie może wyrazić zgody ze względu na stan zdrowia, bo np. utracił przytomność lub całkowitą zdolność do porozumienia się z innych powodów: szoku, wstrząsu, upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej, udaru, wylewu, upojenia alkoholowego, odurzenia, demencji.

Przepisy prawa nie precyzują, kiedy „pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej”. Przyjmuje się, że stan wymagający niezwłocznej pomocy nie musi być stanem związanym z bezpośrednim zagrożeniem życia lub ciężkim rozstrojem zdrowia. Chodzi raczej o stan poprzedzający powstanie poważnego zagrożenia, które uzasadnia interwencję lekarską w krótkim czasie.

Pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej w szczególności wtedy, gdy udzielenie pomocy z opóźnieniem może:

spowodować utrudnienia w postawieniu rozpoznania,
spowodować utrudnienia w terapii,
przedłużyć proces terapeutyczny,
wymagać bardziej skomplikowanych metod leczenia,
uniemożliwić skuteczne leczenie w przyszłości.

W wyżej wymienionych sytuacjach możesz podjąć niezbędne czynności, które należy wykonać w odpowiednim czasie, w celu zażegnania niebezpieczeństwa, jeśli ono zaistniało.

Jeżeli sytuacja nie jest nagląca, poczekaj, aż pacjent odzyska zdolność wyrażenia zgody albo uzyskasz zgodę sądu.

Decyzję o podjęciu czynności medycznych powinieneś skonsultować, w miarę możliwości, z innym lekarzem. Wszystkie istotne dla sprawy fakty odnotuj w dokumentacji medycznej. W szczególności udokumentuj, z jakiego powodu pacjent był niezdolny do wyrażenia zgody. Obowiązku adnotacji nie możesz zaniedbać – musisz zapewnić sobie bezpieczeństwo prawne. Zwłaszcza, że może być spełniony ex post.

Artykuł 33 ust.1 stosuje się, gdy nie można porozumieć się z pacjentem ani z jego ewentualnym przedstawicielem ustawowym w przypadku osób małoletnich bądź ubezwłasnowolnionych.

W literaturze występuje pogląd o przyporządkowaniu art. 33 ust.1 ustawy lekarskiej do sytuacji, gdy występuje potrzeba udzielenia tzw. zwykłych świadczeń zdrowotnych, zaś art. 34 ust. 7 ustawy, o którym mowa poniżej – do świadczeń stwarzających podwyższone ryzyko.

Inni autorzy (M. Boratyńska, U. Drozdowska i W. Wojtal), których pogląd podzielam, uważają, że w tym trybie mogą być wykonane wszystkie czynności lecznicze, o ile są niezbędne. W art. 33 ust 1 użyto określenia: „badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego”, co – moim zdaniem – obejmuje wszelkie świadczenia zdrowotne. Należą do nich zarówno zabiegi operacyjne, jak i metody diagnostyczne oraz terapeutyczne o podwyższonym ryzyku. Wykładnia literalna przepisu wskazuje, że ma on zastosowanie do wszystkich interwencji medycznych.

Działanie bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź sądu

Lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź zgody sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem: utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia (art. 34 ust. 7).

W przepisie jest mowa o braku zgody ze strony innych osób niż pacjent. Nie ma mowy o samym pacjencie. Pacjent pełnoletni, nieubezwłasnowolniony, nie posiada przedstawiciela ustawowego. Przepis ma zatem zastosowanie do przedstawiciela ustawowego pacjenta.

Działanie bez zgody na podstawie art. 34 ust. 7 jest działaniem bez zgody przedstawicieli ustawowych osób niemogących jej wyrazić. Przepis stosuje się, gdy z przedstawicielem ustawowym pacjenta można się porozumieć, ale nie wyraża on zgody bądź nie miał on możliwości, by zająć stanowisko, a czas nagli i zwłoka może spowodować pogorszenie stanu zdrowia pacjenta.

Twoje obowiązki związane z ratowaniem pacjenta są wówczas następujące:

o ile jest to możliwe, zasięgnij opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności;
odnotuj i uzasadnij interwencję w dokumentacji medycznej;
o wykonywanych czynnościach poinformuj przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy.

Wyjątek terapeutyczny

Trzeci przypadek dający lekarzowi uprawnienie do wykonania czynności leczniczych dotyczy tzw. wyjątku terapeutycznego, czyli zmiany zakresu zabiegu operacyjnego bez zgody pacjenta lub osób uprawnionych do jej wyrażenia. Przeczytaj i dowiedz się, kiedy lekarz może rozszerzyć pole operacyjne bez zgody pacjenta.